Καστανιά: έλκος του λαιμού, μελάνωση: Phytophthora cambivora, Phytophthora sp.
Αποτελούν ιδιαίτερα σοβαρές και μεγάλης οικονομικής σημασίας ασθένειες. Προσβάλλουν σχεδόν όλα τα είδη καλλιεργούμενων δένδρων, κάθε ηλικίας, εμφανίζονται ακόμα και στα φυτώρια και προκαλούν την ξήρανσή τους μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Πολύ συχνά παρατηρούνται ζημιές και στους καρπούς. Εμφανίζονται συχνά στα μηλοειδή, στα πυρηνόκαρπα (γνωστές σαν αποπληξία), στα εσπεριδοειδή (κομμίωση λαιμού), στη φυστικιά, καστανιά, σε διάφορους θάμνους κ.α.
Συμπτώματα
Στο λαιμό των δένδρων (ή και ψηλότερα στον κορμό, ακόμα και σε βραχίονα) παρατηρείται εξωτερικά μια σκοτεινή, συχνά βυθισμένη περιοχή, που φαίνεται σαν βρεγμένη. Η προσβολή εξαπλωνεται προς τα πάνω και προς τα κάτω στις κεντρικές ρίζες και μπορεί να περιβάλλει τον κορμό του δένδρου, οπότε επέρχεται η ξήρανση. Στην προσβεβλημένη περιοχή (στα πυρηνόκαρπα, εσπεριδοειδή, φυστικιά) παρατηρείται σχίσιμο του φλοιού και έκκριση κόμμεος. Εσωτερικά, παρατηρείται καστανός μεταχρωματισμός του φλοιού και του καμβίου μέχρι το ξύλο, που θεωρείται χαρακτηριστικός της ασθένειας.
Τα ασθενή δέντρα εμφανίζουν χλωρωτική και καχεκτική βλάστηση, έντονη φυλλόπτωση και αργά (σε 2-3 έτη) ή γρήγορα (μέσα σε μια καλλιεργητική περίοδο) ξηραίνονται (αποπληξία).
Ειδικά στα πυρηνόκαρπα, παρατηρούνται δύο τύποι αποπληξίας, ανάλογα με τα είδη του παθογόνου:
- Ανοιξιάτικος τύπος (πρώιμη προσβολή).
Εκδηλώνεται αργά τον χειμώνα ή νωρίς την άνοιξη, μετά από έντονες χειμερινές βροχοπτώσεις, οι οποίες βοηθούν στη διασπορά των μολυσμάτων. Οι οφθαλμοί των προσβεβλημένων δέντρων νεκρώνονται και δεν βλαστάνουν την άνοιξη ή βλαστάνουν περιορισμένα. Τελικά τα δένδρα ξηραίνονται με την πρώτη έντονη διαπνοή τον Μάιο ή νωρίς τον Ιούνιο. Αυτός ο τύπος προσβολής είναι ιδιαίτερα σοβαρός γιατί εμφανίζεται σε μεγάλη έκταση και συχνά αφορά ολόκληρο το δενδροκομείο.
- Θερινός τύπος (όψιμη προσβολή).
Εκδηλώνεται κατά την διάρκεια της θερμής θερινής περιόδου. Τα δέντρα, συνήθως μετά από ελαφρά χλώρωση των φύλλων, εμφανίζουν έναν απότομο μαρασμό και ξηραίνονται. Σε αντίθεση με την προηγούμενη περίπτωση, αυτά τα δέντρα είναι μεμονωμένα μέσα στο δενδροκομείο και παρατηρούνται ιδιαίτερα κατα μήκος των αυλακίων ύδρευσης.
Το παθογόνο προσβάλλει και τους καρπούς, ιδιαίτερα αυτούς που βρίσκονται στις ποδιές των δένδρων, κοντά στο έδαφος. Στην επιφάνεια των καρπών εμφανίζεται στην αρχή μία ασαφής περιοχή με ανοιχτοκάστανο μεταχρωματισμό, που στη συνέχεια σκουραίνει κι αποκτά δερματώδη υφή. Εσωτερικά η προσβολή επεκτείνεται σε όλο το πάχος του φλοιού, επίσης μπορεί να καλύψει ολόκληρο τον καρπό. Η σήψη από φυτόφθορα, μπορεί εύκολα να αναγνωριστεί, λόγω της έντονης χαρακτηριστικής οσμής σαν “ταγκίλα” που εκπέμπεται από τους προσβεβλημένους ιστούς. Με υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία στις προσβεβλημένες περιοχές εμφανίζεται ένα αραιό υπόλευκο χνούδι (εξάνθιση του μύκητα). Πολύ συχνά, ενώ οι μολύνσεις γίνονται στο δενδροκομείο, τα συμπτώματα της ασθένειας εμφανίζονται κατά την αποθήκευση ή κατά τη συσκευασία. Η ασθένεια μεταδίδεται από τους μολυσμένους στους υγιείς καρπούς με την επαφή και μπορεί να προκαλέσει σοβαρές ζημιές. Σε επόμενα στάδια προσβολής είναι δυνατό να αναπτυχθούν διάφορα δευτερογενή παράσιτα (μύκητες, βακτήρια), οπότε η σήψη μεταβάλλεται σε υγρή.
Παθογόνο – Συνθήκες ανάπτυξης.
Οι ασθένειες λαιμού προκαλούνται από μύκητες εδάφους του γένους Phytophthora. Στην Ελλάδα, τα μηλοειδή προσβάλλονται συνήθως από τον μύκητα Phytophthora cactorum. H πρώιμη προσβολή στα πυρηνόκαρπα οφείλεται στα είδη P. syringae και P. megasperma, ενώ οι όψιμες προσβολές προκαλούνται από τα είδη P.cactorum και P.citrophora. Τα είδη που προσβαλλουν τα εσπεριδοειδή είναι τα Phytophthora nicotianae var. parasitica και Phytophthora citrophora. Το πρώτο παθογόνο ευνοείται από υψηλές θερμοκρασίες, ενώ ο Phytophthora citrophora σε θερμοκρασίες 20-25 0C. Επίσης, προσβολές (ιδιαίτερα στους καρπούς) είναι δυνατό να προκαλέσουν τα Phytophthora hibernalis και Phytophthora syringae. Είναι παθογόνα εδάφους που επιβιώνουν για πολλά χρόνια με τα σπόριά τους (ωοσπόρια), ακόμα και σε δυσμενείς συνθήκες (π.χ. ξηρασία) ως σαπρόφυτα μέχρι να βρεθούν στις κατάλληλες θερμοκρασίες και προπαντώς σε ελεύθερο νερό, οπότε αποκτούν μολυσματική ικανότητα. Επιπλέον, διαχειμάζουν και σαν μυκήλιο, μέσα στους προσβεβλημένους ιστούς. Η μόλυνση γίνεται από το έδαφος και διευκολύνεται από πληγές που δημιουργούνται στο δέντρο (π.χ. από έντομα, καλλιεργητικά εργαλεία κ.α.).
Η εδαφική υγρασία είναι ο κρισιμότερος παράγοντας στην εξέλιξη της ασθένειας. Γι’ αυτό το λόγο στα δενδροκομεία παρατηρείται μια σειρά προσβεβλημένων δένδρων κατά μήκος των αρδευτικών καναλιών. Σε εδάφη βαριά, κακώς στραγγιζόμενα, ευνοείται η ανάπτυξη της ασθένειας και μπορεί να πάρει και διαστάσεις επιδημίας. Τέλος, οι διάφορες ποικιλίες δένδρων έχουν διαφορετική ευπάθεια στις προσβολές από Phytophthora.
Αντιμετώπιση
H αντιμετώπιση της ασθένειας εντοπίζεται κυρίως στην πρόληψη και σε καλλιεγητικά μέτρα:
Χρησιμοποίηση εύρωστου και απολύτως υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού.
Αποφυγή εγκατάστασης των δένδρων σε εδάφη βαριά, συνεκτικά και κακώς στραγγιζόμενα.
Ο εμβολιασμός των δένδρων να γίνεται όσο το δυνατόν ψηλότερα, έτσι ώστε να μην φθάνουν τα μολύσματα (σταγόνες νερού) από το έδαφος στον κορμό.
Χρησιμοποίηση ανθεκτικών υποκειμένων.
Αποφυγή επαφής του κορμού του δένδρου με το νερό του ποτίσματος.
Αποφυγή δημιουργίας πληγών στις ρίζες και το λαιμό των δένδρων κατά την εκτέλεση διαφόρων καλλιεργητικών φροντίδων.
Σε περίπτωση εμφάνισης της προσβολής, θα πρέπει να εκριζωθούν και να καταστραφούν τα έντονα προσβεβλημένα ή ξερά δένδρα και στην συνέχεια να ακολουθήσει απολύμανση του εδάφους. Επίσης, σε περιοχές που ενδημεί η ασθένεια συνίσταται να γίνεται εφαρμογή (ριζοπότισμα ή επάλειψη κορμού) με κατάλληλα διασυστηματικά μυκητοκτόνα.
Δεδομένου ότι η επικίνδυνη περίοδος για προσβολές στους καρπούς είναι από Οκτώβριο έως Ιανουάριο και η ασθένεια ευνοείται με υγρό και βροχερό καιρό, οι ψεκασμοί συστήνονται να γίνονται πριν από την έναρξη των φθινοπωρινών βροχών. Για την πρόληψη της σήψης των καρπών (προσυλλεκτικά και μετασυλλεκτικά) απαιτείται ψεκασμός με κατάλληλο μυκητοκτόνο πριν τη συγκομιδή.
Επιπλέον, θα πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε οι καρποί να μην ακουμπούν στο έδαφος.
